Zapoznanie się z podstawowymi dla procesu widzenia elementami takimi jak: światło, aparat odbierający informację i mechanizm przetwarzania informacji dochodzącej z zewnątrz na impuls nerwowy to podstawa do poznania drogi jaką - przetworzona w impuls nerwowy informacja - musi pokonać, aby spowodować reakcję człowieka i pobudzić u niego procesy psychiczne i intelektualne.
Pierwszym etapem procesu widzenia jest ten, w którym dochodzi do powstawania wrażeń zmysłowych. Psycholodzy przyznają zgodnie wrażeniom podstawowe znacznie dla poznania wizualnego
Kilka cytatów opisuje wrażenia:
„Wrażenie to odzwierciedlenie poszczególnych właściwości przedmiotów i zjawisk świata materialnego, oddziaływujących na narządy zmysłów” [1]
„Najprostsze, a zarazem i najbardziej podstawowe informacje, o świecie – to (…) wrażenia”[2]
„Wrażenie to najprostsza, a zarazem najbardziej podstawowa informacja o świecie (…) wrażenie stanowi odzwierciedlenie jakiejś własności przedmiotu czy zjawiska istniejącego obiektywnie”[3]
„Wrażenie (…) jest odbiciem poszczególnej jakości zmysłowej czyli niezróżnicowanym i nieprzedmiotowym doznaniem otoczenia”[4]
Oprócz wrażeń – w psychologii – wyróżnia się w procesie poznania spostrzeżenia. Różnica między wrażeniami, a spostrzeżeniami nie jest precyzyjna i stąd przy ich opisie autorzy różnie je definiują. Rubinsztejn tak określa spostrzeżenie: „Spostrzeżenia są wyższą, bardziej złożoną, a jednocześnie dokładniejszą informacją o świecie” „(…) jest to uświadomienie sobie przedmiotu lub zjawiska danego zmysłowo – i dalej – nie jest tylko obrazem zmysłowym, ale i poznaniem przedmiotu, który wyodrębnia się z otocznia i przeciwstawia się podmiotowi”[5]
Pomimo braku precyzyjnej granicy między wrażeniami a spostrzeżeniami, różnice między nimi są znaczne. Przy powstawaniu spostrzeżeń ilość czynników je tworzących jest znacznie większa niż przy powstawaniu wrażeń. Przy tworzeniu się wrażeń chodzi o jak najpełniejsze przyjęcie jakości podstawowej bodźca. Spostrzeżenia natomiast dotyczą określenia znaczenia i wartości i angażują procesy pamięci.
1. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSTRZEGANIE
a. Uwaga
Rodzaj koncentracji, dzięki której można skupić się na wybranych bodźcach. Zależy od relacji między kierunkiem działaniem człowieka i kierunkiem jego procesów psychicznych.
Można mówić o dwóch rodzajach uwagi:
Uwaga mimowolna – oglądający jest „pociągnięty” zjawiskiem, które wyróżnia się z kontekstu rozmiarami, intensywnością, powtórzeniami, ilością, kształtem czy kontrastowością barw.
Uwaga dowolna – oglądający szuka czegoś przy udziale woli.
Cechy uwagi: podzielność, trwałość, zdolność do szybkiej zmiany kierunku.
b. Nastawienie przygotowawcze
Polega na przygotowaniu się do spostrzegania bodźców. Etap przygotowania może być realizowany przez przygotowanie teoretyczne lub ćwiczenia praktyczne. W czasie studiów na ASP wytwarza się odpowiednie nastawienie poprzez wskazania profesorów oraz odpowiednie ćwiczenia.
c. Potrzeby i wartości
Gdy spostrzegane przedmioty podlegają ocenie rodzaj potrzeb obserwatora ma wpływ na jakościową i ilościową stronę dokonywanych spostrzeżeń. Przykładem może być zjawisko przeceniania wartości tych przedmiotów, które mają związek z potrzebą.
d. Osobowość
Zainteresowania, pragnienia i uczucia człowieka postrzegającego świat mogą być czynnikiem wpływającym na zniekształcenie spostrzeżeń. Indywidualne nastawienie może być filtrem poprzez który obserwowane zjawisko będzie postrzegane.
2. WRAŻENIA I SPOSTRZEŻENIA W POWIĄZANIU Z GRUPAMI ZJAWISK WIZUALNYCH
Podział rodzajów wrażeń i spostrzeżeń ma na celu lepsze pokazanie różnic między nimi i powiązanie z grupami zjawisk wizualnych.
a. Wrażenia związane z procesami adaptacyjnymi
Zjawiska wymienione poniżej dotyczą najprostszych procesów psychicznych. Proces adaptacyjny przebiega niezależnie od stopnia uwagi. Adaptacja występuje, jeśli bodźce mieszczą się w granicach progów wrażliwości.
Adaptacja do jasności – wyjście z ciemnej sali do oświetlonego słonecznego miejsca - zbyt duża ilość światła padającego na siatkówkę powoduje obniżenie jej światłoczułości, chroniąc w ten sposób przed podrażnieniem. Proces adaptacji trwa kila minut.
Adaptacja do ciemności – zmiana środowiska z oświetlonego na nie oświetlone powoduje, że w pierwszych kilku chwilach nic nie widzimy. Następuje wzrost czułości oka pomimo tego, że światła jest tyle samo.
Zjawisko Purkiniego – o zmierzchu następuje przesuniecie barwoczułości oka w kierunku niebieskich fal widma. Zmienia się ocena względnej jasności przedmiotów w stosunku do oceny w dzień. Obiekty niebieski o zmierzchu są jaśniejsze od obiektów tej samej jasności w innym kolorze.
Percepcja świateł krótkotrwałych i okresowo zmiennych – zlewanie się i migotanie światła – przy większych częstotliwościach następuje zjawisko zlewania się światła. Przy częstotliwości około 0,1 sec dwóch świecących źródeł następuje zjawisko przechodzenia z jednego do drugiego miejsca.
Inhibicja – polega na zwiększaniu się różnic jasności między dwoma wartościami. Zjawisko jest podstawą kontrastu brzegowego.
Irradiacja – polega na rozprzestrzenianiu się jednych wartości w stosunku do drugich, jest tym większa im mniej osty jest obraz siatkówkowy, im większa jest jasność pola jasnego, im dłużej się patrzy.
Olśnienie – zjawisko zakłócające widzenie prze względny nadmiar luminancji w części pola widzenia. Oko nie od razu odzyskuje swoją czułość, przez ułamek sekundy trwa ciemność.
Indukcja jednoczesna – zjawisko Van Bezolda – polega na pozornym ściemnianiu barw obrysowanych czarnym konturem lub na nich znajduje się czarny rysunek oraz barw położonych na czarnym tle. Jeśli zamiast czarni będzie biel następuje pozorne rozjaśnienie barw.
b. Wrażenia relatywne w określonych zjawiskach wizualnych
W grupie wrażeń prostych chodzi o ustalenie bodźca, zauważenie jego obecności, nie określa się bliższych cech ilościowych czy jakościowych. Natomiast w grupie wrażeń relatywnych dochodzi do porównywania cech jakościowych.
Kontrast jednoczesny – Każdorazowo oceniamy wielkość i jasność szarości jeśli jest ona obserwowana jednocześnie na dwóch różnych tłach – ciemniejszym i jaśniejszym. Wartości zmieniają się w kierunku przeciwnych do tła; na czarnym tle wydają się jaśniejsze, na białym ciemniejsze.
Kontrast nierównoczesny, następczy – podczas obserwacji kolejno dwu powierzchni o różnej barwie, barwa powierzchni obserwowanej jako następna wydaje się inna niż jest obiektywnie.
Kontrast brzegowy – występuje wtedy, gdy różnica między sąsiadującymi polami jest wyraźnie większa od wartości progowej. Wówczas wzdłuż linii łączącej pola ożywia się kolor biały, a pogłębia szary.
Różnica między informacją otrzymaną w oparciu o wrażenia relatywne, a informacją rzeczywistą występuje regularnie i powtarza się w tych samych warunkach. Wyjaśnienie tego zagadnienia w oparciu o twierdzenie fałszowania informacji w trakcie przemiany bodźca fizycznego na impuls nerwowy nie jest zbyt dobrze uzasadnione. Niemniej takie stanowisko jest obecne w podręcznikach psychologii.
c. Spostrzeżenia
Stałość spostrzeżeń – występuje wówczas, gdy spostrzegany przedmiot jest zawsze taki sam, mimo, że obraz przedmiotu na siatkówce oka zmienia się w zależności od wielkości, kształtu, położenia. Wielokrotnie wykonywane spostrzeżenia, wsparte analizą cech, struktur itp. są zapisywane w pamięci. Stanowią rodzaj bazy do której odwołuje się umysł bez, potrzeby ponownej szczegółowej analizy. Brak stałości spostrzeżeń skutkowałby potrzebą zapamiętywania zmian wszystkich cech przedmiotu, jego położenia, oświetlenia itp. W stałościach spostrzeżeniowych istotne są cechy ogólne, zapisane w pamięci na podstawie doświadczeń. W procesie powstawania stałości spostrzeżeniowych biorą udział : uwaga kierunkowa, wola, pamięć, zdolność kojarzenia i wyprowadzania wniosków z porównywania nowych wrażeń z doświadczeniami poprzednimi.
Wyróżniamy stałość barw, jasności, kształtu, wielkości, odległości i położenia.
Jedność spostrzeżeń – obserwacja zjawisk złożonych i zróżnicowanych pod względem treści prowadzi do ukształtowania się sposobów ułatwiających proces postrzegania. Spostrzeganie przy użyciu jedności występuje tam, gdy nie zachodzi potrzeba analizy. Jedności (całości) mogą być utworzone w oparciu o znaczenie (idee) lub cechy (barwa, kształt, wielkość) Spostrzeganie przedmiotu jest zawsze spostrzeganiem pewnej struktury.
Wyróżniamy kilka zasad:
Zasada bliskości – elementy blisko siebie postrzegane są jako jedna całość. Ciąg kropek – wrażenie lini.
Zasada podobieństwa – elementy oddalone o taką samą odległość są łączone w całość w oparciu o jedną lub więcej cech: barwa, kształt, wielkość. Przykład kolumna ludzi.
Zasada ciągłości – elementy poruszające się jednym kierunku widzi się jako jednolitą grupę.
Zasada zamykania – zwana również zasadą dobrej figury. Przy niekompletnych figurach – niepołączone boki w kwadracie – widzimy figurę zamkniętą. Na tej zasadzie widzi się zwierzęta w kształtach chmur.
Jedność spostrzeżeń różni się od stałości spostrzeżeń.
Stałość spostrzeżeń - o włączeniu przedmiotu do grupy stałości spostrzeżeń decyduje głównie znacznie – treść. Istotnymi elementami są: pamięć, umiejętność porównywania z zapamiętanym wzorcem.
Jedności spostrzeżeń - nie jest uzależniona od przeszłych doświadczeń, a czynnikiem głównym jest wygląd przedmiotu, jego cech strukturalne. Warunkiem posługiwania się jednościami spostrzeżeniowymi jest zdolność do abstrakcyjnego myślenia. Jej rolą jest organizowanie spostrzeżeń poprzez grupowanie, strukturalizację.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz